Pareltjes op internet

Het valt niet mee om meer informatie boven water te krijgen over het riviertje de Zijl en het daar gebouwde kasteel Huys te Zijl ofwel: Zijlhof. Dus speur ik maar geregeld het internet af en lees boeken waarin beide of een van de twee worden genoemd. En af en toe kom je dan weer een pareltje tegen. Maar laten we eens bij het begin beginnen. We gaan terug naar zeg 1200: de tijd waarin de Zijl nog een meanderend riviertje was. Niet breed en zeker ook niet diep. De naam van dit watertje stond ook wel bekend als Zile, wat sluis betekent maar ook wordt gebruikt voor uitwateringsrivier of doorwaadbare plek. Dat water kwam vanaf de Rijn, tegenwoordig Oude Rijn, en stroomde naar de Kagerplas (het Zweiland). De Zijl was zo rond het jaar 1000 nog een getijdenkreek, toen de Rijn een open verbinding had naar zee.

In de twaalfde eeuw verzandde die uitmonding en kreeg het Rijnland het zwaar te verduren met overstromingen. Er moest dus een oplossing komen.

 Hoogheemraadschap Rijnland

Die werd gevonden in het uitgraven en op sommige punten verbreden van de Zijl en de –iets oostelijker- evenwijdig lopende Does. Zo kon het overtollige water worden afgevoerd naar de Kagerplas, voorts naar het Haarlemmermeer (dat was toen nog een echt meer) en vervolgens naar het Spaarne en het IJ. Vijftien ambachten werkten hiervoor samen en dat was tevens het begin van het –nog steeds bestaande- Hoogheemraadschap Rijnland.

Het was ook de tijd dat Jan van Ammers –genoemd dus naar mogelijk grondbezit bij (Groot-)Ammers, getrouwd met een dochter (voornaam onbekend) van Jonas van der Zile- besloot op het stuk grond dat hij door zijn huwelijk in het Rijnland bij De Zijl in bezit had, een versterkt woonhuis te bouwen.

In het begin van het uitgraven van De Zijl werd er nog niet gewerkt aan het omvormen tot een ‘echt kanaal’. Daardoor slingerde de nu verbrede rivier eeuwenlang door het landschap. De oorspronkelijke bochten werden gewoon gevolgd. Later nam ook het vervoer per schip over de Zijl toe en daarom werd besloten een jaagpad langs de oostelijke oever aan te leggen. Bij enkele bochten in de rivier, onder meer bij het Boterhuis, werden daartoe zogenoemde rolpalen geplaatst. Het touw werd dan aan de buitenzijde van de paal gelegd, zodat de boot ‘door de bocht’ kon worden getrokken. In 1683 was het jaagpad klaar. Ter herinnering daaraan werd een speciale penning uitgegeven, ontworpen door Johannes Smeltzing, met aan de ene zijde Nehalennia –godin van de scheepvaart- en aan de andere zijde op de voorgrond het jaagpad met paard en boot en op de achtergrond zicht op Leiden.

Dat is het pareltje dat ik deze week op internet tegenkwam: nu in het bezit van onder meer het Scheepvaartmuseum. Het stempel waarmee deze penning werd geslagen bevindt zich in museum De Lakenhal in Leiden. Overigens is de Boterhuisbocht nu ‘rechtgetrokken’ en zijn ook op andere plekken de kronkels verdwenen. Dankzij ingrijpende werkzaamheden in 1936 / 1937 is de Zijl nu een kanaal.

Met een beetje geluk kun je op de Zijl zelfs een Zijlsloep tegenkomen: een nieuw type zeilboot dat naar deze rivier is genoemd. En natuurlijk is er de Zijlboot: een fietsveerpont die je overzet van de Broekpolder in Leiden naar de Zijldijk.